Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi

 

AYBÜ SOSYAL VE BEŞERİ BİLİMLER ETİK KURULU’NA YAPILACAK BAŞVURULARDA UYULMASI GEREKEN KURALLAR

İş bu kurallar AYBÜ Sosyal ve Beşeri Bilimler Etik Kurulu tarafından 9.03.2022 tarihli toplantıda belirlenmiş olup, bu tarihten itibaren yapılacak tüm başvurularda dikkate alınması gerekmektedir.

1. AYBÜ Sosyal ve Beşer Bilimler Etik Kurulu Proje Onay Formu eksiksiz bir biçimde doldurulmalıdır.

2. “Araştırmacı/Araştırmacılar bölümünde” güncel kullanımda olan bir telefon numarası (e-mail ile ulaşılamaması durumunda gerekli olması halinde kullanmak için) verilmelidir.

3. Araştırmacının AYBÜ ile ilişkisi (AYBÜ öğretim üyesi, öğretim elemanı, doktora/yüksek lisans veya lisans öğrencisi) açıkça belirtilmelidir.

4. Çalışmanın başlama ve bitiş tarihleri, veri toplama sürecinin başlama ve bitiş tarihlerini ifade etmektedir. Çalışma etik kurul onayı almadan önce başlayamaz. Veri toplama başlangıç tarihi etik kurul izni alındıktan sonra olacak şekilde planlanmalıdır.

5. Araştırmanın başvuru durumu dikkatle doldurulmalı; eğer daha önceden aynı araştırma ile başvuruldu ise ya da bir protokol değişikliği varsa açıkça belirtilmeli; bu durumda yeni başvuru yapılmamalıdır.

6. Araştırmanın verilerin toplanması planlanan yerler açık ve net bir şekilde belirtilmelidir. Bu bağlamda; okul, hastane, stk gibi muğlak ifadelerin kullanımından kaçınılmalıdır.

7. Araştırma geniş özeti yazılırken; alan yazının tarandığını ortaya koyacak şekilde konu, amaç, kapsam ve yöntem bölümleri yazılmalı bu süreçte de kaynak gösterme kurallarına uyulmalıdır. Bu bağlamda araştırmacılara APA 7’yi kullanmaları tavsiye edilmektedir. Öte yandan tutarlılık olmak kaydı ile araştırmacılar MLA, Chicago, Harvard, Vancouver kaynak gösterme stillerini de kullanabilirler. Araştırmacılar geniş özeti yazdıktan sonra; bu bölümü yazarken kullandıkları kaynakları yöntem kısmına “kaynakça” başlığı açarak vermelidir.

8. Araştırmanın yöntem bölümü eksiksiz bir biçimde şu başlıkları içermelidir:  

• Araştırmanın modeli (Araştırma yapılırken kullanılacak model belirtilmelidir. Örneğin nitel araştırma yaklaşımlarından fenomenoloji deseni, nicel araştırma yaklaşımlarından ön test-son test kontrol gruplu deneysel desen, açımlayıcı karma desen vb.)
• Evren, örneklem veya çalışma grubu: Çalışma grubu ya da örneklem seçimi yapılırken hangi örnekleme yönteminin kullanılacağı belirtilmelidir. Örneğin basit seçkisiz örnekleme yöntemi veya seçkisiz olmayan örnekleme yöntemlerinden biri olan uygun örnekleme vb.
• Veri toplama araçları: Araştırmanın verilerinin nasıl toplanacağı hakkında bilgi verilmelidir. Örneğin; ölçek, anket, yarı-yapılandırmış görüşme formu vb. Bu bağlamda araştırmacılar kullanacakları ölçme araçlarını ek göstermek kaydı ile etik kurula ibraz etmelidir. Araştırmada bir ölçme aracı Türkçe’ye ilk defa uyarlanacak ise bu durumda ölçme aracının orijinal maddeleri ile Türkçe çevirisi yapılmış maddeleri ile birlikte etik kurula sunulmalıdır. Araştırmacıların özel kullanım iznine sahip olan bazı araçları kullanarak veri toplayacaklar ise, bu araçları kullanmaya yetkilerinin olduğunu gösterir belgeyi de etik kurula sunmalıdırlar. Örneğin; Türk Psikologlar Derneği tarafından eğitim almak şartı ile kullanılan bazı ölçme araçları gibi.
• Veri toplama süreci/Prosedür: Araştırmanın verilerinin toplanması için izin alma süreçleri, verilerin nasıl toplanacağı, katılımcılara nasıl ulaşılacağı, katılımcıların araştırma hakkında bilgilendirilme durumları, aydınlatılmış onam formalarının uygulanması gibi konular hakkındaki bilgiler bu başlık altında verilmelidir.
• Verilerin analizi: Araştırmanın verilerinin nasıl analiz edileceği hakkında kısaca bilgi verilmelidir. Örneğin veriler, SPSS paket programı kullanılarak analiz edilecek, veriler betimsel analiz ya da içerik analizi kullanılarak analiz edilecek vb.

9. Araştırmada katılımcılara bir eğitim verilmesi, bir terapi uygulanması vb. durumda bu süreçler detaylı bir şekilde açıklanmalı; eğitim programının ya da terapinin içeriği etik kurul ile paylaşılmalıdır.

10. Araştırmacıların öznesi insan olan çalışmalar yapmaları durumunda, etik kurula “aydınlatılmış onam formunu” ibraz etmeleri zorunludur. Bu bağlamda 18 yaşından büyük olması durumunda katılımcının kendi rızasının, 18 yaşından küçük yani çocuk olması durumunda hem kendi rızasının hem de ebeveynin (yasak vasisinin) rızasının alınması gerekmektedir. Okul öncesi dönemdeki çocuklar ile araştırmalar yapılırken çocuğun üstün yararı ilkesi göz önünde bulundurulmalı, hiçbir çocuk araştırmaya katılmaya, resim çizdirilmeye veya görüşme yapılmaya zorlanmamalıdır.

11. Araştırmada katılımcılardan kimlik bilgisi veya kimliklerini ortaya çıkaracak bilgiler alınmamalıdır. Bu bilgilerin alınması zorunlu ise, bu durum mutlaka etik kurul başvurusunda belirtilmeli, aydınlatılmış onam formunda da bu bilgiye ayrıca yer verilmelidir.

12. Araştırmanın hassas (çocuk, ergen, hamile, yaşlı, özel gereksinimli bireyler...) ve dezavatajlı gruplar (göçmen, azınlık, suça karışmış, suç işlemiş, devlet koruması altındaki bireyler…) ile yapılması durumunda bu grupları örseleyebilecek hiçbir girişimde bulunmamalı, veri toplama araçları özenle seçilmelidir. Ayrıca bu gruplarla çalışırken alınması gereken tedbirlere de başvuru formunda yer verilmelidir.

13. Deneysel çalışmalarda deney grubuna uygulanan işlemin, eğitimin, uygulamanın fırsat eşitliği sağlanması açısından deney sonrasında kontrol grubuna da uygulanması önerilmektedir. Bu konu hakkında; başvuru formunda bilgi verilmesi gerekmekte, planlamalar buna göre yapılmalıdır.

14. Bazı araştırmalarda; araştırmanın yapılacağı kurumdan da izin alınması gerekmektedir. Bu bağlamda izin belgelerinin etik kurula sunulması zorunlu olmayıp; bu kurumlardan izin alınacağı hakkındaki gerekli bilgiler yöntem bölümünde “veri toplama süreci/prosedür” başlığı altında açıklanmalıdır.

ABS'de Başvuru Formu oluşturduktan sonra ilk sayfanın çıktısını alınarak, başvuranların imza kısmını ıslak imza ile imzalayıp taratılarak, başvuru ekleri kısmına eklenmesi gerekmektedir.